و پردامنه است (یعنی تشریع در اسلام)، تقسیم‌‌بندی شود. مثلاً دو سخنرانی دربارۀ واقعیت جوامع ما در عرصۀ قانون مدنی خاص و وظیفۀ ما برای اصلاح قوانین مربوط به آن بر اساس روح شریعت اسلامی و اصول آن باشد، یعنی در دو سخنرانی همۀ مباحث مربوط به موضوع با تحلیل‌ها و پاسخ‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود، گنجانده شود و، به همین ترتیب، دو سخنرانی دربارۀ قوانین و تشریع‌های مربوط به معاملات مالی و تجاری، دو سخنرانی دربارۀ روابط میان کار و کارگران، دو سخنرانی دربارۀ معاملات کشاورزی، دو سخنرانی دربارۀ معاملات املاک (اموال غیر منقول)، دو سخنرانی دربارۀ بیمۀ اجتماعی و مباحث مربوط به آن و به همین ترتیب. اما نبود تقسیم‌بندی در این سخنرانی‌ها باعث می‌شود که موضوعات و دیدگاه‌ها و تحلیل‌ها و سخنرانی‌ها تکراری باشد و یک سخنران دربارۀ همۀ آنچه در فقه اسلامی آمده است، سخن بگوید؛ از عبادات تا قوانین مربوط به خانواده و از بردگی در اسلام تا بحث زن در اسلام و صدقه در اسلام و دیگر معاملات. بدین‌ترتیب، دانشجویان از رهگذر همۀ آنچه دربارۀ بحث تشریع مطرح می‌شود، سیاحتی در اندیشۀ اسلامی می‌کنند و، متأسفانه، این سیاحت پیاده یا سوار بر ماشین انجام نمی‌‌گیرد بلکه با هواپیماست و از بالا به آنچه هست، نگاه می‌کنند و، سپس، به موضوع دیگری می‌پردازند و، پس از آن، به موضوع دیگر. به نظر من ما با این روش نمی‌توانیم یک موضوع خاص را به‌طور عمیق بررسی کنیم تا تصوری روشن و مشخص از آن به دست آوریم.

(128)مـوضوع بحث همان‌گونـه که وزارت آمـوزش و امـور دینـی تعیین کرده، تشریع است. ولی قوانین در کشورهای اسلامی آن‌گونه که مردم ما در کشورهای شمال آفریقا نیز حس می‌کنند و حدود یک قرن (کمتر یا بیشتر) زیر سلطۀ استعمار غرب بوده‌اند و از آنجا که پس از استقلال

117