دادگاه می‌تواند طلاق دهد. مرد حق طلاق دارد، ولی در این میان دادگاه تعیین کند که آیا توجیه او برای طلاق ‌دادن درست است یا نادرست، و اگر نادرست بود، آیا باید چیزی به زن بپردازد یا نه. چه اشکالی وجود دارد که مرد موظف به پرداخت مال شود؟ برادران، به داد جوانان برسید. اکنون جمودی که در احکام فقهی وجود دارد باعث شده است بسیاری از کشورهای اسلامی قانون مدنی خاص اسلام را کنار بگذارند. بسیاری از کشورهای اسلامی چندهمسری را ممنوع کرده‌اند، آیا چنین نیست؟

(70)آیا ما در آسمان زندگی می‌کنیم؟ ما در همین زمین زندگی می‌کنیم. بسیاری از کشورهای اسلامی چندهمسری را ممنوع کرده‌اند. بسیاری از کشورهای اسلامی حق طلاق را به دادگاه داده‌اند. بسیاری از کشورهای اسلامی قیدهایی قرار داده‌اند که همگی برخلاف احکام خداوند است. چرا باید قانونِ مخالف حکم خداوند وجود داشته باشد؟ مگر نه اینکه اسلام دینی مترقی است؟ چرا ما در فقهِ انعطاف‌پذیر و گستردۀ خود، امکان محدودیت برای چندهمسری و طلاقِ رها و بی‌قید و بند را فراهم نمی‌آوریم؟ در حالی که طلاق زشت‌ترین و منفورترین حلال در نزد خداوند است. چرا فقه خود را پویا و سازگار با مقتضیات زمان نسازیم تا جامعه در برابر احکام شرعی موضع نگیرد و آن‌ها را کنار نگذارد؟ جناب مفتی نیز نکات ارزشمندی مطرح کردند که دربارۀ چندهمسری توضیح دادم.

(71)در مورد شرط ضمن عقد‌ سرمایه‌گذاری‌های حقیقی، جناب مفتی فرمودند كه برخی از شرط‌ها با عقل ناسازگار است. طبیعی است که به چنین شرط‌هایی عمل نمی‌کنیم و تنها به شرط‌های سازگار با عقل پایبند می‌شویم.

جناب مفتی و دکتر الشرباصی سخن عجیبی دربارۀ وجود دو داور میان زن و شوهر گفتند. آیۀ قرآن چه می‌گوید: «وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ

69