الجمیل» در فقه جماعت بسیار گسترده است. اما حتی با این فرض، استحسان نیز آن‌گونه که من می‌فهمم یعنی کشف حکم شرعی و نه وضع آن. در مقولۀ حكم عقلی، میان وضع حکم و کشف آن تفاوت وجود دارد. یعنی فقیه مسلمان وقتی بر قیاس یا استحسان یا مصالح مرسل تکیه می‌کند، می‌خواهد از این راه حکم خداوند را کشف کند و نمی‌خواهد حكم شرعی وضع کند. همۀ آنچه برای من در این بحث مهم است، این است که فقیه برخلاف نمایندۀ مجلس حکمی را تشریع نمی‌کند. در نهادهای قانون‌گذاری، عقل منبع قانون‌گذاری است، ولی فقیه قانون‌گذار نیست و فقط می‌خواهد با عقل خود حکم شرع را کشف کند. سخن من این بود.

(65)در مورد شرط نیت در کارها و عبادات من با پیشنهاد استاد ابوزهره موافقم و به همین علت بود که سفارش پیامبر(ص) را مطرح کردم که در هر کاری حتی در خواب و غذا خوردن باید نیت وجود داشته باشد. وجود نیت نشانۀ پایبندی انسان به عنصر غیب است.

مباحثی که من در زمینۀ چندهمسری مطرح کردم، در حقیقت، دیدگاه و فهم خودم است، نه مذهبی خاص، زیرا در دیگر مذاهب اسلامی کسانی هستند که دیدگاهی نزدیک به دیدگاه من دارند و در چارچوب مذهب جعفری نیز کسانی هستند که به شدت با نظر من مخالفند. در واقع، امروزه مذاهب میان فقهای مسلمان جدایی نینداخته و همان‌گونه که مشاهده کردید من در چارچوب اسلامی صحبت کردم و، به‌هیچ‌وجه، به چارچوب مذهبی استناد نکردم.

(66)در مورد بحث چندهمسری می‌خواهم در برابر استاد ابوزهره و جناب مفتی یک دفاع نظری کنم. در آیه آمده است: «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیتَامَى فَانكِحُواْ مَا طَابَ لَكُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ

65