تلخ می‌بیند، كه می‌تواند خیر را برگزیند و یا در چاه شر سقوط کند. اگر خیر را برگزیند، كامل می‌شود، زیرا این گزینش پس از نبردی جانکاه و درونی بوده است.

انسان همچون زنبور عسل نیست. زنبور تنها می‌تواند عسل بسازد. آدمی مثل گوسفند، مثل حیوانات نجیب یا مثل خورشید نیست. این‌ها فقط توانایی کار خیر دارند. اما آدمی هم توانایی انجام دادن خیر را دارد و هم شر. بنابراین، سنّت آفرینش خداوند، وجود احساس خیر و شر در نفس انسانْ و وجود خیر و شر در عالم خارج است. پس، آدمی در هر موضعی در برابر دو گزینه قرار دارد.

(46)وجود خیر و شر دو جبهۀ ابدی و ازلی پدید می‌آورد. حضرت آدم، برگزیدۀ خدا، جبهۀ اصلی را رهبری كرد و نبرد میان قابیل و هابیل صورت پذیرفت. می‌توان گفت که این ستیز نبردی نمادین یا حقیقتی تاریخی است، فرقی نمی‌کند. آنچه مهم است، بازتاب این نبرد برای ماست. قرآن نیز نبرد هابیل و قابیل را بیان می‌كند. در این نبرد، جبهۀ كوچك خیر در برابر جبهۀ كوچك شر قرار می‌گیرد. گسترۀ این نبرد محدود است. میان دو برادر كه از یك پدر و یك مادر هستند، نبرد روی می‌دهد. قابیلْ هابیل را می‌كشد. هابیل در زیرِ خاك دفن می‌شود. نبرد از همان لحظۀ اول رنگ خون به خود گرفت. این نبردِ سخت که آغاز شد، از همان زمان تا به امروز و تا ابد، تجربه‌ای در اختیار انسان قرار داد.

(47)از آن زمان به بعد نبردها ادامه یافتند. پژوهشگران و منتقدان و فلاسفه و اقتصاددانان و پایه‌گذاران مكتب‌های اقتصادی قدیم و جدید، این نبردها را تفسیر كرده‌اند، دربارۀ آن‌ها نظر داده‌اند و اثرهای آن‌ها را برشمرده‌اند. آنان در اظهار‌نظر خود بر حق هستند، زیرا هر کدام به نوعی این نبردها را تعریف کرده‌اند. آنان در زمانی زندگی می‌کردند که

38