امام علی(ع) معیار راستین سنجش
و مناسب با حال او با او صحبت كند. سپس سراغ شخص دیگری برود، دشمن یا غیر دشمن نفر اول و با او مفصل دربارۀ نفر اول صحبت كند. اگر هر دو صحبت را ضبط كند و در خانه به نوار گوش دهد و ببیند در حضور آن دو شخص چه گفته است، نتیجه چیست؟ این تجربه چه خواهد بود؟ اینجاست که می‌فهمیم صداقت را با دو میزان سنجیده‌ایم. ما سخنانی در حضور شخصی گفته‌ایم كه با سخنانمان در غیاب او هیچ شباهت یا حتی قرابتی ندارد. چه‌بسا بگوییم كه اشكال ندارد، باید تعارف كنیم. برادران، مگر قرآن كریم نمی‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنوُا اتَّقوُا الله وَقوُلوُا قَوْلاً سَدیداً. یصلِِح لَكُم أَعمالَكُم وَیغفِر لَكُم ذُنوُبَكُم وَمَن یطِِعِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَقَد فازَ فَوزاً عَظیماً.»«164» اصلاح كردن كارها و بخشیدن گناهان، نتیجۀ پرهیزكاری و راستی است. تقوا پیشه كنید و راستگو باشید. نگویید این‌ها حرف است: من با فلانی تعارف كردم، خواستم او را راضی كنم، هرگز.
(315)سخن و زبان تو كلید شخصیت و وجود توست. اگر سخنان و نوشته‌های خود را بی‌ارزش شماریم و در آن دقت نكنیم، خویشتن را بی‌ارزش كرده‌ایم. زبان من، سخن من، شهادت و رفتار من، نوشته‌ها و امضا و عملكرد من جزئی از شخصیت و ثمرۀ زندگی من است. اگر آن را بی‌ارزش بشمارم، پس معنای آن این است كه برای خود ارزش و شخصیت قایل نیستم. بنابراین، نباید در برابر تو صحبتی كنم تا تو را راضی كنم و بعد بگویم اشكال ندارد، این تعارف معمولی است. ای كاش سخنان ما به همین تعارفات محدود می‌شد. چه بسیار است سخنانی كه در مجالس می‌گوییم و سبب گمراه كردن مردم می‌شود. زمانی‌كه من از افراد متعدد تعارف و تعریف و تمجید بشنوم و دو، سه یا چهار و یا پنجاه نفر
177