تَرَکَ الشَّهَواتِ کانَ حُرّاً.»«150» (هر که شهوت‏ها و خواسته‏های نفسانی را ترک کند، آزاده است.) منظور امام این است که آزادی هیچ حد و مرزی ندارد. آزادی چیست؟ آزادی تنها رها شدن از سیطرۀ دیگران نیست، بلکه همچنین رها شدن از نفسی است که به بدی فرمان می‏دهد. همان‌گونه که وقتی من از سیطرۀ استعمارگر یا استثمارگر اقتصادی یا سلطۀ اشغالگر یا ستمگر رها می‏شوم، آزادم، به همین ترتیب، وقتی از شهوت‏ها و هوس‏هایم رها می‏شوم نیز آزادم. وقتی در این مفهوم دقت کنیم، درمی‏یابیم که می‏توان گفت: آزادی حد و مرزی ندارد، به این شرط که انسان از همه چیز آزاد باشد، نه فقط از دیگران. چرا؟ زیرا آن آزادی که تجاوز به آزادی دیگران را به دنبال داشته باشد، آزادی نیست، بلکه نوعی تجاوز و ستمگری است، و تجاوز به دیگران نوعی پیروزی از هوای نفس و خودپرستی است. اگر از سلطۀ دیگران و از هوای نفس آزاد باشیم. در این صورت، هیچ‏گاه آزادی ما با آزادی دیگران تعارض پیدا نمی‏کند.

(284)در مورد کار و کارگر کافی است به این سخن امام توجـه کنیـم که می‌فرماید عبادت هفتاد جزء دارد که بهترین آن‌ها کار کردن است. یعنی به کار، رنگ عبادت و قداست می‏دهد که چند شب پیش، به‌تفصیل، در این باره صحبت کردم.

(285)از زیباترین سخنان امام دربـارۀ حاکمان و غیـرحاکمان، احتـرام به افکار عمومی است. محترم شمردن افکار عمومی یکی از اندیشه‏های نویی است که زاییدۀ دموکراسی جدید است، ولی می‏ّبینیم امام، در سخنان خود، به این حقیقت اذعان کرده و فرموده است نیکوکاران، با نام نیکی که خداوند از آنان بر زبان بندگانش جاری می‌سازد، شناخته

161