خود، برای مساوات میان مردم استدلال و دربارۀ لزوم مراعات حال مردم می‏گوید: «اِنَّ الخَلقَ ... إِمَّا أَخٌ لَكَ فِی الدِّینِ وَإمّا نَظِیرٌ لَكَ فِی الْخَلْقِ»«138» (مردم یا برادر دینی تواند یا در آفرینش همچون تواند.) افراد یک ملت از هر فرقه و مذهب و آیین که باشند، در آفرینش همچون تو هستند و انسان‌اند و خاستگاه و سرآغاز شکل‏گیری جامعه‏ها نیز انسان است. معیار شهروندی، انسان بودن است. اگر قرار باشد اعتقادات انسان او را از انسانیت خارج کند، او حق شهروندی ندارد و اگر عقاید انسان، او را از انسانیت بیرون نمی‏برد، پس حق شهروندی دارد، زیرا همه در آفرینش همانند یکدیگرند.

(276)امام در یکی دیگر از سخنان خود فـرموده‏انـد کـه حکومت بـا ریختن خون حرام قوام نمی‌یابد. چراکه این کار موجب ضعف و تزلزل آن می‏شود و بلکه او را به نابودی می‏کشاند.«139» تصور نکنید کسی می‏تواند با خون‌ریزی پیروز شود و بر مردم غلبه کند. چه بسا خون‌ریزی بتواند یک روز، دو روز، یا مدتی در دل مردم ایجاد ترس و وحشت کند، ولی دیری نمی‏پاید که به نابودی آن حکومت می‏انجامد. یکی از پژوهشگران، سخنان امام را در روزی که ایشان به خلافت مسلمانان انتخاب شد، با وصیت‏های ایشان در روز شهادت در بستر مرگ، مقایسه کرده و نکتۀ شگفت‏انگیزی کشف کرده است. او دریافته که وصیت‏های امام در روز شهادت با خطبۀ ایشان در روز آغاز خلافت و فرمانروایی کاملاً مطابقت و همخوانی دارد. از این نکته درمی‏یابیم که این مرد، منصب حکومت را ابزاری برای خدمت و

156