فعالیت‌های آن بر پایۀ ماده و مصلحت استوار است، نمی‌تواند سعادتمند شود و به چیزی که با ایمان او سازگار باشد، دست یابد و همۀ راه‌حل‌های موقت و داروها و همۀ تلاش‌ها برای کاستن از سرکشی‌ها و اختلاف‌ها، تلاش‌هایی ناکام و شکست‌خورده است که تنها اندک‌زمانی کارساز می‌افتد و سپس بی‌اثر می‌شود. هیچ امیدی نیست که تمدن مادی با هیچ‌یک از دو شکل کنونی آن، بتواند انسان را به نتیجه‌ای سازگار با انسانیت و حیات حقیقی و رو به تکامل او برساند.

(213)ولایت این است و از آنجا که ولایت ـ همان‌گونه که گفتم ‌ـ قوانینی اجرایی در ضمنِ قوانین عمومی است، باید در آن همان اصل و مبنایی رعایت شود که در تشریعِ اصل دین مراعات می‌شود. اینجاست که نیاز ما به نص یا تشریع رخ می‌نماید. چرا گفته‌اند قانون‌گذاری دینی باید آسمانی و الهی باشد؟ به چه علت؟

(214)خداوند به انسان عقل داده است و ممکن است روزی انسان به تکامل برسد و به همه چیز پی ببرد. چرا می‌گوییم خداوند باید قانون‌گذاری کند؟ به چه علت؟ زیرا انسان خردمند و دانا هر اندازه هم آگاه و معلوماتش گسترده باشد، از عوامل زمینی تأثیر می‌پذیرد، زیرا انسان موجودی زمینی است و منافع فردی و خانوادگی و منطقه‌ای و نژادی و فرهنگ‌های پیشین و آرزوها و محدودیت‌های فکری در او تأثیر می‌گذارد. تلاش برای جدا کردن انسان از واقعیتی که با آن روبه‌روست، خطایی جبران‌ناپذیر است. هر شریعت و هر قانونی که ساختۀ اندیشۀ بشری باشد، تأثیرپذیرفته از عواملی است که خود انسان نیز از آن‌ها تأثیر می‌پذیرد و چنین قانونی نمی‌تواند به سود همۀ انسان‌ها باشد؛ گاه به سود اکثریت است و گاه به سود اقلیت حاکم. همواره قوانینی که برگرفته از اندیشۀ بشری بوده است، از دیدگاه‌ها و منافع شخصی یا گروهی یا حداقل از طرز تفکری خاص

118