بنابراین، معنای حدیث پیامبر دوست داشتن علی و بیزار نبودن از اوست.

(157)در پاسخ این افراد باید گفت: درست است که کلمه «المولی» هم در معنای دوستدار و هم در معنای ولی امر و حاکم استعمال می‌شود، ولی آیا صرف دوست داشتن علی در خور چنین اهتمام فراوانی بود که پیامبر مردم را در آخرین لحظه، زیر آفتاب شدید و بر روی زمین که مثل آتش سوزاننده بود، جمع کند تا به آنان بگوید که ای مردم، علی را دوست داشته باشید؟ بعید است که مقصود پیامبر این بوده باشد.

(158)گذشته از آن، پیامبر در حجـةالوداع و در عرفات فرموده بود: خون‌هایی که ریخته شده است، تمام شده و هیچ کس نباید به سبب خون‌های ریخته شده، انتقام بگیرد. اسلام آنچه پیش از این بوده است، پاک می‌کند و خون‌هایی که ریخته شده، به فرمان خدا و رسول خدا و برای دفاع از امت بوده است و خون‌خواهی و انتقام‌جویی برای آن‌ها جایز نیست.

(159)این مسئله میان مسلمانان معروف بود و نیاز نبود که پیامبر مردم را برای آن جمع کند و بگوید علی را دوست بدارید، زیرا کسی که با وجود همۀ این احکام، او را دوست نداشته، پس از شنیدن این خطبه نیز دوست نخواهد داشت. بنابراین، مسئلۀ دوست داشتن، آن مسئلۀ مهمی نبود که پیامبر مردم را به سببش گرد هم آورد. افزون بر آن، ما عرب هستیم و معنای جمله را با توجه به قراین متصله و منفصله می‌فهمیم. ابتدای حدیث و خطبه، قرینه است برای معنای ولی و مولا. پیامبر ابتدا فرمود: «آیا من به شما از خودتان سزاوارتر نیستم؟» گفتند: «آری.» سپس فرمود: «هر که من مولای اویم، این علی مولای اوست.» قرینه، پیش از آن آمده و معنا روشن است و به توضیح نیاز ندارد. «آیا من به شما از خودتان سزاوارتر نیستم؟» معنای «به شما از خودتان سزاوارترم» چیست؟ اگر پیامبر می‌خواست بگوید که هر که مرا دوست دارد، علی

93