(175)اگر اختیـار دیگران را نداریـم، اختیار خودمان را که داریم. آیـا اختیار خودمان را نداریم؟ امتحان کنیم. تجربه کنیم. تمرین کنیم. از همین امروز تلاش کنیم و چند قدم راه برویم و حس کنیم که در ورای این گام‌ها، خدا و رسول خدا و ولیّ خدا هستند. گام به گام پیش رویم. بیایید حداقل ما دگرگون شویم و مسلمان. این چه اسلامی است که ما با آن زندگی می‌کنیم؟ باید اثر ولایت در وجود ما جاری شود. باید دل‌های ما دست خدا شود، چراکه «اللهُ وَلیُّ الَّذینَ آمَنوا»«86» خدا ولیّ کسانی است که ایمان آورده‌اند. باید خدا را ولیّ خود قرار دهیم، به گونه‌ای که محرک و انگیزۀ ما در زندگی باشد؛ یعنی او ما را برانگیزد و باز دارد. در این صورت است که می‌توانیم خود را مسلمان بخوانیم، وگرنه ظاهر دین چیزی جز عادت و بازیچه نیست.

(176)الآن ما گاهی نماز می‌خوانیم و کسانی هستند که بیش از ما نماز می‌خوانند، ولی این نمازها برای خدا نیست. برای غیر خداست. کسانی هستند که به عبادت‌های دشواری می‌پردازند. برخی از اهل تصوّف ریاضت‌های روحی می‌کشند. حتی برخی ملحدان چهل سال بر روی یک پا می‌ایستند. دربارۀ این‌گونه افراد نشنیده‌اید؟ در هند وجود دارند. کسانی هستند که بیش از ما تَعَبُّد می‌کنند.

(177)الآن ما نماز می‌خوانیم و برخی از ما منَّت نیز می‌گذاریم. اما مگر یک سال نماز استیجاری 120 لیره بیشتر است؟ و چنان‌که می‌دانید برخی از کسانی که می‌میرند، پنجاه یا شصت سال نماز وصیت می‌کنند. مگر هزینۀ آن چقدر می‌شود؟ آیا اسلام ما و دین ما این است؟

(178)اسلام باید محرّک ما و محرّک همۀ وجود ما باشد. ما باید در کارخانۀ اسلامی ساخته شویم. باید هر یک از ما به انسان جدیدی تبدیل شود،

100