کردند. او چهار سال و نه ماه و هشت روز عهده‌دار این امر بود و سپس در محراب مسجد کوفه به شهادت رسید و هنگامی که او را ترور کردند، فرمود: «فُزتُ وَربِّ الکَعبَة» (به پروردگار کعبه سوگند که رستگار شدم.)

(9)او همان‌گونه که پیامبر درباره‌اش فرموده بود، همواره با حق بود و حق نیز همواره با او بود. افراد زورمند، برای او ناتوان بودند و حق را از آنان می‌ستاند و ناتوانان در نگاه او بزرگ بودند و حق آنان را می‌ستاند. دربارۀ زمین‌ها و ملک‌های عمومی که در دوره‌های پیش از او میان انصار و وابستگان دستگاه حاکم تقسیم شده بود، فرمود به خدا سوگند آن‌ها را باز می‌گردانم، هرچند کابین زنانتان کرده باشید.«9»

(10)این موضع سرسختانۀ او جنگ‌ها و فتنه‌هایی را در دورۀ خلافتش بر ضد او به دنبال داشت و ناگزیر شد با پیمان‌شکنان (در جنگ جمل) و ستمگران (در جنگ صفین) و از دین بیرون رفتگان (در جنگ نهروان) بجنگد، ولی در جنگ نیز مانند زمان صلح نماد حق و عدالت و دل‌سوزی بود.

(11)از جمله آموزه‌های اوست:

ـ پارسایی آن نیست که تو مالک چیزی نباشی؛ آن است که چیزی مالک تو نباشد.

ـ اگر مقهور شوید، زندگی‌تان مرگ است و اگر پیروز شوید، مرگتان زندگی است.

ـ آیا به همین راضی باشم که مرا «امیرالمؤمنین» گویند و با مردم در سختی‌های روزگارشان مشارکت نداشته باشم؟ یا آنکه در سختی زندگی مقتدایشان نشوم؟... آیا شب با شکم انباشته از غذا سر بر بالین نهم و در

17