واقعی است. بنابراین، هر صفت روحانی بر جسم نیز بازتاب دارد و عمل صالح نیز از طبیعت ایمان و اثر ایمان است. این‌گونه است که می‌توانیم معنای عمل صالح را دریابیم.

(222)عمل صالح چیست؟ عمل صالح عملی است که از ایمان به خدا سرچشمه می‌گیرد. چه بسا مردم می‌گویند که این عمل کاری انسانی است. معنای کار انسانی چیست؟ پاسخ این پرسش بنابر تفسیری که از انسان ارائه می‌کنیم، مختلف است. «انسانی بودن» به چه معناست، تا کاری که انجام می‌دهم، انسانی باشد؟ عمل انسانی، بنابر نگاه مؤمن، عملی متفاوت است، زیرا که انسان بنابر نظر مؤمن چیزی دیگر است. اما تفسیر انسان از دید مؤمن چیست؟ انسانی که ما می‌شناسیم، موجودی آزاد و مستقل و جزئی از جامعه و جزئی از هستی و از آفریده‌های خداوند است. وجودش ابعادی دارد که عمل صالح از خلال همین ابعاد چهارگانه صادر می‌شود. این مسئله بحثی طولانی است که ان‌شاءالله در آینده بدان خواهیم پرداخت. عمل صالح عملی است که از ایمان به خدا ناشی می‌شود و اثری از آثار ایمان است و در عین حال، ضامن ایمان نیز هست، زیرا اگر آدمی ایمان بیاورد، اما به ایمانش عمل نکند، ایمان کم‌رنگ می‌شود. این مسئله از طبیعت ویژگی‌های روانی است. انسانی که می‌ترسد، اگر ترسش را ادامه دهد و از آنچه می‌ترسد دوری کند، بر ترسش افزوده خواهد شد. فی‌المثل، کسی که از دشمن یا دزد یا تاریکی می‌ترسد، اگر ترسش را ادامه دهد و دائماً بترسد، بر این هراس افزوده خواهد شد. اما اگر به ترسش بی‌توجه باشد و از آنچه می‌ترسد، دوری نکند؛ مانند کسی که از تاریکی می‌ترسد، اما وارد مکان تاریک می‌شود؛ یا کسی که از سارق می‌ترسد، اما خود را با او رودرو می‌کند، از ترسش کاسته می‌شود. هر اندازه که به ایمانت بپردازی و به نتایج آن توجه کنی، ایمانت قوی‌تر می‌شود. اگر آدم

152