عبادت هبل و لات و عزی و دیگر بت‌ها تفرقه و پراکندگی و جدایی شما را امری ثابت و استوار می‌کند. اگر الفت و هم‌پیمانی می‌خواهید، اگر در مکّه صلح می‌خواهید، اگر می‌خواهید در راه شام و یمن موفق باشید، اینها همه در توانمندی شماست و توانمندی شما در وحدت کلمۀ شماست. اگر وحدت کلمه می‌خواهید؛ وحدت کلمه‌ای که بنیان عزت شما در مکّه و در راه شام و یمن است، پس پروردگار این خانه را بپرستید. خدای واحد، خدای همگان و مورد اتفاق و پایان راه همه است. این خدا به شما تفضل کرده است، زیرا با اینکه اندک شمار بودید و بیم آن داشتید که شما را بربایند و با اینکه ضعیف بودید و یا آنکه قدرت دفاع از خود را نداشتید، چنان که در واقعۀ فیل ثابت شد، و با اینکه شما ساکن بیابانی بایر بودید و نه مالی داشتید و نه ثروتی، با این همه، پروردگار این خانه شما را طعام داد و از ترس و دلهره ایمن داشت. پس، برای این همه فواید مادی، پروردگار این خانه را پرستش کنید، چه شما فواید معنوی را درنمی‌یابید. عبادت پروردگار این خانه، محل اتفاق همه و مرکزی برای همه است. از همین‌روست که الفت قریش، الفتِ وحدت آنان در سفر زمستانی و تابستانی است. بنابراین، به سبب پیمان و الفت قریش، پروردگار این خانه را عبادت کنید، درست مانند جایی که می‌گوییم: «برای چنین چیزی کارگران کار می‌کنند.»

(176)این نظر را به ادبا عرضه می‌دارم تا بگویند این برداشت درست است یا خیر؟ خلاصه و نتیجۀ تفسیر این دو سوره این است: خداوند متعال از خانه‌اش صیانت کرد و قریش را عزت و آنان را از سیطرۀ حکمرانان و سلاطین دیگر سرزمین‌ها نجات داد، تا آزاد باشند. با اینکه آنان بی‌بند و باری و انحرافاتی داشتند، اما در برابر سلاطین دیگر خوار و خفیف نشدند. آنان عزتمند و بزرگ و آزاد باقی ماندند. این جو مناسب و هماهنگ

113