کند. پس از این تصمیم ابرهه دو حادثه روی داد: نخست اینکه فیل یا فیل‌ها از داخل شدن به حرم امتناع ورزیدند. این مسئله در تاریخ ذکر شده است. دوم اینکه در حادثه‌ای غیرطبیعی سپاهیان ابرهه شکستی ننگین متحمل شدند و کشته شدند. آنان شکست خوردند و سرافکنده، بی‌آنکه به هدفشان رسیده باشند، بازگشتند. اما چگونه کشته شدند؟

(161)قرآن کریم می‌گوید: «أَلَم تَرَ کَیفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصحابِ الفِیلِ أَلَم یَجعَل کَیدَهُم فِی تَضلِیلٍ وَ أَرسَلَ عَلَیهِم طَیراً أَبابِیلَ» یعنی پرندگان دسته‌دسته، پشت سر هم و پی‌درپی، از آسمان می‌آمدند: «تَرمِیهِم بِحِجارَةٍ مِن سِجِّیلٍ» این پرندگان سنگ‌هایی از سجّیل به سوی سپاه ابرهه و اصحاب فیل پرتاب می‌کردند. سجّیل از دو واژۀ فارسی سنگ و گِل ترکیب شده است. این دو واژه در زبان عربی به سجّیل تبدیل شده‌اند. سجّیل در کتب لغت به معنای سنگِ آغشته به گل آمده است. پس آن پرندگان سنگ‌های آغشته به گل به سوی سپاه ابرهه پرتاب کردند و آنان را چون کاهِ پس مانده کردند. به سخن دیگر، آنان بر اثر پرتاب سنگ چون کاه و یونجه و پوسته‌های پس ماندۀ دانه شدند. بدن‌های سپاهیان در زیر سنگباران له و پاره‌پاره شدند و سپاهان مردند. این مسئله نصِّ قرآن است.

(162)پیش از آنکه به آرای مفسران دربارۀ این آیات بپردازیم، دوست دارم تا مسئله‌ای را توضیح دهم. آنچنان که می‌دانید قرآن کریم عرب‌ها را به مبارزه‌طلبی فرامی‌خواند. بسیاری از عرب‌ها به قرآن ایمان نداشتند و در کمین بودند، تا با کوچک‌ترین مسئله‌ای قرآن را رد کنند. این امری طبیعی بود، چنان که از مواضعشان و آیاتی که آنان را به مبارزه می‌طلبد، روشن است. قرآن به آنان می‌گفت نمی‌توانید مانند قرآن یا ده سوره از قرآن یا حتی یک سوره مانند قرآن بیاورید. آنان به دنبال راهی بودند تا قرآن را رد کنند. پس به این مسئلۀ اساسی می‌رسیم که اگر کوچک‌ترین

101