تجارت و ارزش اضافی
محصول خود اقداماتی انجام می‌دهد. تاجر در آنجا گندم را ارزان‌تر خریداری می‌كند و گران‌تر می‌فروشد.
(96)مثال چهارم: در معاملات نسیه كه جنس مورد نیاز تحویل گرفته می‌شود و پول در وقت دیگری پرداخت می‌گردد، به‌‌طور طبیعی فروشنده كالای مورد نظر را نقداً ارزان‌تر خریده است.
(97)دقت و مطالعه در این چند مثال، راه ما را برای تحقیق در مسئلۀ مورد بحث نزدیك‌تر می‌كند، چه با كمال وضوح سودمندی پنبه در بازار مصر و یخ در زمستان یا پنبه در بازار منچستر و یخ در تابستان تفاوت دارد. این سودمندیِ زیادتر با فعالیت فكری و عملی تاجر به وجود آمده است. در مثال سوم و چهارم سودمندی كالا تفاوتی نكرده، ولی سودمندی پول بسیار فرق دارد. یعنی پول برای كشاورز در مثال سوم دارای سودمندی بیشتری است و ترجیح می‌دهد همین پول را قبل از رسیدن محصول با شرایط مشكل‌تری به دست بیاورد.«50»
(98)اینك می‌توانیم از بررسی خود نتیجه بگیریم كه در دو معامله‌ای كه فرض شد، یعنی پول ــ كالا و كالا ــ پول بر اثر فعالیت تاجر، سودمندی كالا تفاوت زیادی پیدا كرده است و در نتیجه، پولی كه در مقابل كالا در معاملۀ دوم واقع شده است، زیادتر از پول اول است. همین‌‌طور در قسمتی از معاملات سودمندی پول در معاملۀ اول زیادتر بوده است. بنابراین، در معامله پول زیادتری قرار گرفته است تا جبران كاهش سودمندی را بكند. به این ترتیب، اولین نقد را با توضیح كافی به دست آوردیم و در اینجا به جملۀ دیگر كتاب توجه می‌كنیم: «جنبش پول ــ كالا ــ پول علت و سبب
76