مقدمه
نیستند. ولی سرمایۀ انسانی توانایی‌های ذهنی و مهارت‌های شغلی‌ای است كه صرفاً با تحصیل و ممارست به دست می‌آید و صاحبان مشاغل و حرفه‌های گوناگون و نیز متخصصان و دانشمندان و هنرمندان دارای این سرمایه‌اند. پزشكان، مهندسان، مدیران، هنرمندان و ورزشكاران، همه، صاحبان این نهادۀ تولیدی‌اند. در واقع، سرمایۀ انسانی، حاصل شكوفا ساختن استعدادهای انسانی است. از آنجا كه همۀ استعدادهای مختلف به طور تصادفی (نرمال) در میان افراد بشر توزیع شده است، بارور كردن و از قوه به فعل رساندن آنها موجب می‌شود كه همۀ افراد بشر اعم از مرد و زن به این عامل تولیدی مجهز شوند. در مكتب اقتصادی اسلام همین عامل منشأ رشد و توسعۀ اقتصادی معرفی می‌شود و افزایش انبارۀ آن در هر اقتصادی باعث رشد اقتصادی می‌گردد.
در قسمت قبل، تشریح شد كه احكام حقوقی اسلام برای نیروی كار در مرحلۀ توزیع درآمد امتیاز خاصی قائل است. شهید محمدباقر صدر نشان می‌دهد كه همین اولویت هنگام توزیع ثروت‌های طبیعی ِ اولیه و نیز هنگام استخدام آنها در فرایندهای مختلف تولیدی وجود دارد. سیاست تأمین اجتماعی، كه به نظر شهید محمدباقر صدر یكی از وظایف دولت در نظام اسلامی است، به تقویت و بارور شدن همین عامل در اقتصاد می‌انجامد. وجوب زكات به معنی كلی آن، كه خمس و انفاق را هم در بر دارد، طبق برداشت امام موسی صدر، فقط مالی نیست؛ صاحبان حرفه و فن و دانش نیز باید از سرمایۀ انسانی خود زكات بپردازند یا انفاق كنند: «زكاة العلم نشره.»«3» امام موسی، در یكی از درس‌های اقتصاد اسلامی خود در مجلس اعلای شیعیان در لبنان، روایتی از پیامبر اكرم (ص)
27