(178)این یعنی نظام، یعنی خداوند برای هرچیزی اندازه‌ای قرار داده: «لِکُلَّ شَیٍ قَدراً»«49» نیز برای اینکه مسلمان، در تلاش و کوشش خود، با روند هستی هماهنگ باشد، ناچار باید منظم باشد و بدون آن نمی‌تواند به هدف خود برسد. بیش از این به این موضوع نمی‌پردازیم، چراکه بحثی مستقل می‌طلبد.

(179)برمی‌گردیم به اصل مطلب یعنی پاسخ به این سؤال که رابطۀ واقعی و عینی دین و آزادی‌خواهی چیست؟ دینِ اسلام انسان را به رهایی از هرگونه عقب‌افتادگی فرا می‌خواند و می‌گوید كه خداوند حقِ عادلِ توانایِ عزیز را بپرستید؛ خواه این عقب‌افتادگی نادانی باشد یا فقر یا ناتوانی یا ضعف یا زبونی یا ظلم و تجاوز به دیگران.

2. آیا دین این نقش را ایفا کرده است؟

(180)می‌توانیم مروری تاریخی و سریع بر سرگذشت انبیا و ائمه و علمای مبارز بکنیم. داستان حضرت ابراهیم‌(ع) و مبارزۀ سرسختانۀ او را بر ضد نمرود، که او را در آتش افکند، مرور کنیم. همچنین، موسی و جهاد او را بر ضد سه دشمن هم‌قسم: «فرعون» و «قارون» و «بلعم». فرعون نماد قدرت است و قارون نماد ثروت و احتکار. اما بلعم، عالمِ دینیِ هم‌عصر با آن دو نفر است که کارهای آنان را توجیه و مردم را به تسلیم شدن در برابر آنان سفارش می‌کرد. قرآن از این عالِم فاسد با این آیه یاد می‌کند: «فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ الْكَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُكْهُ یَلْهَث»«50» سپس، زندگی مسیح و مبارزۀ او را با رباخواران و افراد دارای امتیازاتِ خاصِ فریسیان مطالعه می‌کنیم و، پس از آن، می‌پردازیم به سیرۀ حضرت محمد(ص) و جنگ او

118