جایگاه دین در جنبش‌های رهایی بخش
اینکه انسان هوای نفْسش را خدا و إله خود قرار دهد، یعنی چه؟ آیا منظور این است که انسان زمانی هوای نفْسش را عبادت کند و برای آن نماز گزارد و رکوع و سجود و حج به جای آورد؟ هرگز، چنین کسی را که برای خویش سجده می‌کند و نماز می‌گزارد، نه در تاریخ دیده‌ایم و نه دربارۀ او چیزی شنیده‌ایم. بنابراین، معنی معبود قرار‌دادن نفْس چیست؟ معنی آن این است که هوای نفْسش قدس‌الأقداس او و اصلی‌ترین مؤثر در زندگی‌اش و برترین انگیزه در ورای فعالیت‌‌هایش شده است.
(174)این آیۀ شریفه مفهوم إله را به درستی روشن می‌کند و آن را مهم‌تر از مفهوم بت می‌شمارد، که انواع متعدد آن در کعبه و معابد وجود داشت و در بعضی از کشورها هنوز وجود دارد. کسانی هم که فرعون و هامان را می‌پرستیدند، برای آن دو نماز نمی‌گزاردند، بلکه حق مطلق را با آنان می‌دانستند و بر آن بودند که اگر سخنی بگویند، حق همان است و اگر کاری انجام دهند، عین حق است و اگر از چیزی خودداری کنند، حق در امتناعشان است. در حقیقت، منظور اسلام از لاإله انکار بت‌هایی است که در ابتدای دوران پیامبر اکرم و پیش از آن در کعبه و دیگر جاها پرستش می‌شدند. درمورد سایر بت‌ها نیز قضیه به همین شکل است، مانند بت ثروت و مقام و گرایش‌‌های قبیله‌ای و منیت‌ها و کارها و حملات و تحرکات غلط که به بهانۀ کرامت‌ها صورت می‌گیرد، در حالی که در مقابل حق کرامتی وجود ندارد.
(175) آغاز مسیر در انکار خدایان زمینی است به مفهوم انکار اعم آن، و این آغاز هستۀ مرکزی آزادی‌خواهی و اساس ایدئولوژی اسلامی را تشکیل می‌دهد. خضوع کامل در برابر خداوند سبحان، که حق و عدل و علم و جمال و اسماءحسنی و امثال علیاست، بر انکار الهه‌های زمینی مبتنی است. به تعبیر دیگر، پرستش خداوند متعال پرستش کمال مطلق است و،
116