جلوه‌هایی از تمدن ما
علما و فلاسفۀ اروپایی از عرب‌ها بیش از آن است كه در شمار آید. این تأ‌ثیرپذیری در عرصه‌های گسترده‌ای به اثبات رسیده كه خارج از حوصلۀ این گفتار است.
جمع‌بندی
(130)آنچه گفته شد گزیده‌ای اندك و، چنان‌كه گفتم، تلاشی ناچیز بود. در پایان، از همه تقاضا دارم فقط به آنچه شنیدند اكتفا نكنند، چراکه در این مورد كتاب‌هایی وجود دارد كه در دسترس همگان است و این آسان‌ترین راه ممكن است. من صمیمانه از همۀ جوانان درخواست می‌كنم كتاب‌های تاریخ تمدن عرب، نوشتۀ استاد جرجی زیدان، و آثار امیر علی و آقای لوبون و بسیاری از دانشمندان دیگر را مطالعه كنند، زیرا مطالب مذكور را در آن خواهند یافت. برادران عزیز، این كتب را مطالعه كنید تا بتوانید توشۀ لازم را برای مقابله با خودباختگی و تسلیم بی‌چون‌وچرا فراهم آورید.
(131)ما امروز احساس بی‌هویتی می‌كنیم. احساس می‌كنیم گذشته‌ای در تاریخ نداریم و گویا اروپا همه‌چیز است و اروپاست كه منشأ علم و فرهنگ و دین و پیشرفت بوده و هر كاری كه انجام می‌دهد، صحیح است. امروز در عصر استعمار فكری و روحی و روانی زندگی می‌كنیم. اگر ما در برابر این استعمار سر فرود آوریم و آن را بپذیریم، طبیعتاً نمی‌توانیم خود را از انواع دیگر استعمار برهانیم. پس باید به اصالت و خویشتن خویش بازگردیم و بهترین راه برای بازگشت و به دست آوردن اعتماد به نفس این است كه به تاریخ مراجعه كنیم. البته، این مراجعه نباید برای این باشد كه به گذشتۀ پرافتخار و باشكوه خود تكیه كنیم، بلكه باید یأ‌س و نومیدی را ریشه‌كن كنیم و به آینده امیدوار شویم. ما در حال حاضر احساس می‌كنیم هرآنچه در این منطقه از جهان است، ارزشی ندارد و آنچه در آن سوی
94