جلوه‌هایی از تمدن ما
هفتم. تشكل‌های خاص
(128)اما وجه هفتم از تفسیر تمدن، توجه به گروه است. همان‌گونه كه گفته‌ام و اینك هم می‌گویم و شما هم می‌دانید، اسلام برای تشكل‌های گروهی و دیدارها، از قبیل نماز جماعت و نماز جمعه و صلۀ رحم و همسایگی و به‌جا آوردن حج ارزش بسیاری قایل است و در این دستورها تلاش می‌كند مردم را به زندگی اجتماعی عادت دهد.
(129)اما دربارۀ تأثیرگذاری عرب بر تمدن دیگر ملل، سخن آقای لوبون را عیناً برای شما نقل می‌كنم: «ما در تاریخ، تمدنی نمی‌یابیم كه بر ملت‌های دیگر تأ‌ثیرگذارتر و بانفوذتر از تمدن عربی باشد، چراکه تمامی ملت‌هایی كه با اعراب مرتبط بوده‌اند، هرچند مدت این ارتباط بسیار اندك هم بوده باشد، از تمدن آنان متأ‌ثر شده‌اند. حتی كسانی هم كه بر عرب‌ها پیروز شده‌اند پذیرای تمدن عربی بوده‌اند، مثل قوم ترك كه بر اعراب سیطره یافته بودند... زبان و تمدن پارسیان نیز به واسطۀ تماس با عرب‌ها دگرگون شد و اثر این تغییر تا امروز نیز باقی مانده است، همان‌گونه كه اثر آن در اقوام ترك هم ملاحظه می‌شود.»
لوبون درمورد اروپا می‌گوید: «اگر تمدن عربی در سال 566 یا567 قمری به اروپا راه نمی‌یافت، اروپا همچنان به زندگی وحشیانۀ خود ادامه می‌داد. اروپاییان تمدن را و اخلاق را و علم را از عرب‌ها برگرفتند.» آن‌گاه می‌افزاید: «به نظر من، آنچه باعث انتقال تمدن عربی به اروپا شد، جنگ‌های صلیبی نبود، بلكه این تمدن از طریق اسپانیا و جزیرۀ سیسیل و ایتالیا به آنجا راه یافت.» و در ادامه چنین می‌گوید: «مهم‌تر آنكه تمدن قدیمی اروپا، یعنی تمدن یونان، هم مستقیماً وارد اروپای امروزی نشد، بلكه عرب‌ها بودند كه آن را به آنجا منتقل كردند. كتب یونانی ابتدا به عرب‌ها منتقل شد و آن‌گاه بار دیگر به اروپا برگشت.» اما تأ‌ثیرپذیری
93