جلوه‌هایی از تمدن ما
د. جغرافیا
(120)مسلمانان نخستین كسانی بودند كه قطب‌نما را در دریانوردی به كار بردند. ابن‌سینا در سخن معروفی كه از او نقل شده تغییرات سطح كرۀ زمین را مانند دانشمندان امروزی چنین شرح می‌دهد: «پستی بلندی‌های زمین و كوه‌ها و دشت‌ها از دو رویداد یا پدیده به وجود می‌آیند: پدیدۀ اول، كوه‌های آتش‌فشان كه موجب این تغییرات و دگرگونی‌ها در سطح زمین می‌شوند. پدیدۀ دوم، رانش و گسل.»
او، همچنین، بیان می‌كند كه سنگ‌ها انواع متعددی دارند كه بعضی از آن‌ها در درجۀ حرارت بالا به‌سرعت ذوب می‌شوند، به خلاف قسمی دیگر كه ذوب نمی‌شوند، درست مانند جدیدترین نظریات زمین‌شناسی. او در ادامه می‌گوید: «رانش زمین باعث می‌شود كه برخی نقاط پست شوند و بعضی دیگر مرتفع. او آن‌گاه به این نكته اشاره می‌كند كه وجود آثار حیات در ارتفاعات نشان می‌دهد كه این مناطق در گذشته جزو مناطق دریایی بوده است.»
در سخنانی كه از دانشمندان مسلمان نقل شده اشاراتی وجود دارد مبنی بر اینكه تغییرات كرۀ زمین به كندی روی می‌دهد. در زمینۀ اكتشافات جغرافیایی نیز مطالب بسیاری از آنان به جای مانده است.
ﻫ. پزشكی
(121)آثار رازی و ابن‌سینا در طول شش قرن دو منبع برای تدریس پزشكی در دانشگاه‌های اروپا و در این اواخر در دانشگاه لوزان محسوب می‌شدند. به ابن‌سینا لقب «امیر طب» داده بودند. زبان عربی تا اواخر قرن شانزدهم زبان پزشكیِ دانشگاه‌های اروپایی بود و دانشجوی پزشكی به‌ناچار باید این زبان را فرا می‌گرفت. ترجمه‌های كتاب‌های رازی و ابن‌سینا تا قرن هجدهم میلادی هم به چاپ می‌رسید و آخرین نسخه از ترجمۀ قانونِ
88