جلوه‌هایی از تمدن ما
تقسیم می‌كردی، به من بُردی دادی كه تا زانوهای من هم نمی‌رسد، در حالی كه برای خود بُردی بلند برداشتی.» خلیفه فرزندش عبداللّه را فرامی‌خواند كه مسئله را توضیح دهد. عبداللّه نیز می‌گوید: «وقتی من بُرد را پوشیدم برایم بلند بود، ولی بُرد پدرم برای او كوتاه بود. به همین علت، پدرم هر دو بُرد را به هم دوخت و آن‌ها را یكی كرد.» با روشن شدن موضوع، مرد به خلیفه می‌گوید: «حالا امر كن تا اطاعت كنیم.»
(115)شیوۀ برخورد با غیرمسلمانان نیز مجالی دیگر می‌طلبد. خلاصۀ كلام آنكه امام علی در عهدنامه‌اش به مالك اشتر می‌فرماید: «فإن النّاس، إما أخٌ لَکَ فِی الدِّینِ، اُو نَظِیرٌ لَکَ فِی الخَلقِ»«29» (رعیت دو دسته‌اند: دسته‌ای برادر دینی تواند و دستۀ دیگر در آفرینش با تو همانند.) انسان‌اند و انسان محترم است.
ما باید دربارۀ اموری مانند فتوحات و جنگ‌ها و حكمرانی مسلمانان و اموری از این دست كه آن را گاه استعمار اسلامی و گاه امپراتوری اسلامی می‌نامند، تحقیق كنیم تا زوایای آن روشن گردد. آیا واقعاً چیزی به نام امپراتوری اسلامی وجود داشته است؟ جنگ‌های مسلمانان چگونه بوده است؟
(116)جنگ در تمدن اسلامی قواعد خاصی داشته است، از جمله شروع نكردن جنگ، اتمام حجت پیش از نبرد، درخواست مكررِ پذیرش شروط، نكشتن مجروحان، تعقیب نكردن فراریان و اموری از این قبیل. در زمان پیامبر گرامی اسلام(ص)، مسلمانانْ عراق و بخشی از سرزمین شام را به ترتیب از تصرف پارسیان و بیزانسیان خارج كردند. این نبردها و پیروزی‌ها، در واقع، نبردهایی رهایی‌بخش بوده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را
85