اسلام
نعمت‌هایی را كه خداوند برای بندگان مخلص خود و پرهیزگاران مهیا ساخته بفهمیم.
(54)قرآن كریم می‌كوشد تا بـه نعمت‌ها ویژگی‌های معنوی ببخشد؛ ویژگی‌هایی چون خلود و طهارت و صفا و بی‌پیرایگی و مشمول اخوت و برادری بودن و لغو و گناه نبودن. درعین‌حال، رضوان و رضایت پروردگار بهتر از نعمت‌های بهشتی و برترین آن‌ها شمرده شده است و روح افراد بزرگ را ارضا می‌کند. آنان می‌گویند: «بارخدایا، من تو را به جهت ترسی كه از جهنمت و یا طمعی كه به بهشتت دارم پرستش نمی‌كنم، بلكه تو را می‌پرستم زیرا كه ذات مقدست را سزاوار عبادت می‌دانم.»«26»
(55)اما اصل معامله‌به‌مثل و اینكه باید تعـدی و تجـاوز را هماننـد آنچه از متجاوز سر زده، بدون كوچك‌ترین زیاده‌روی پاسخ گفت، جزئی از نظام عمومی و گسترده‌ای است كه برای صیانت و سلامت اجتماع انسانی و برای محفاظت از انسان وضع شده است. ما به‌زودی در بخش آخر سخنرانی خود دربارۀ این موضوع سخن خواهیم گفت.
(56)در اینجا مایلم نكته‌ای را یادآور شوم كه اسلام در چنین مواردی عفو و گذشت را بهتر دانسته و آن را نزدیك‌تر به مقام تقوا شمرده است. البته به این شرط كه عفو باعث تشویق طغیانگر نشود، بلكه او را وادار سازد كه به نظام عدل تن دهد. در غیر این صورت، تجاوزِ ستمگر و ظلمْ مضاعف خواهد شد و انسانی که عفو و گذشت کرده خود ظالم محسوب می‌شود.
امور جامعه و تحول
(57)آیین اسلام در تعالیم خود تنها به مسائل عقیدتی و اخلاقی اکتفا نکرده،
39