اسلام
حقیقت عمل است. پس جزا، بنابر تعریف قرآن كریم، همراه با عمل است، ولی از چشم‌های ما پنهان: «وَنُفِخَ فِی الصُّورِ ذَلِكَ یَوْمُ الْوَعِیدِ»«24»؛ «لَقَدْ كُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَكَشَفْنَا عَنكَ غِطَاءكَ فَبَصَرُكَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ.»«25»
(42)بُعد سوم معاد از نظر اسلام عبارت است از حشر انسان با جسم و روحش برای حساب، تا اینكه محصول عمر خویش را بردارد. اختلافی كه میان فلاسفۀ متدین و متعهد اسلامی وجود دارد، دربارۀ تعریف مفهوم جسمی است كه در روز قیامت محشور می‌شود، نه در اصل معاد جسمانی. پژوهشگری كه این ابعاد و جهات را در مسئلۀ معاد بررسی می‌کند، متوجه خواهد شد كه فرق‌های روشنی میان معاد اسلامی و مفهوم آسمان و یا مفهوم بازگشت روح نزد مصریان قدیم یا بت‌پرستان جزیرة‌العرب یا غلبۀ نور بر ظلمت نزد زردشتیان وجود دارد.
(43)سرانجام اینکه غنای ذاتی اسلام در بخش امثال و تاریخ در اوج است، زیرا ما سطح فرهنگ انسانی آن روزگار را می‌شناسیم و نیز از میزان شناخت و احاطۀ انسان بر دانش و تاریخ در عصر ظهور حضرت محمد(ص) و به هنگام نزول قرآن آگاهیم. این را می‌دانیم. ولی این مسئله را نیز به‌‌خوبی می‌دانیم كه قرآن كریم به‌هیچ‌رو تحت تأ‌ثیر آرا و نظریات علمی رایج زمان خود و معلومات تاریخی متعارف آن زمان قرار نداشته است.
(44)آیات شریفه‌ای كه حركات خورشید و ماه و زمین و ستارگـان را شاهد می‌گیرد، به‌هیچ‌وجه تحت تأ‌ثیر هیئت بطلمیوسی و آرای آن نبوده است. همچنین، آیاتی كه به مبدأ خلقت و تكوین و آفرینش زمین و گستردگی جهان آفرینش و غیر این‌ها اشاره دارند، گویا بر جدیدترین نظریات علمی روز تطبیق می‌كند، بدون كوچك‌ترین تأ‌ثیرپذیری از فرهنگ حاكم و رایج
34